1990 Een gebouw met schubben in Middelland

Arne van Herk en Jan Kooijman zijn verliefd op de wijk: ‘Zo frivool als het daar was, kan helaas niet meer’

Door Herman Moscoviter

Voor Hotel Waldor dralen twee mannen. Ze praten. Net iets te luid.
Vlakbij, op de hoek van de Heemraadssingel / Rochussenstraat in Rotterdam bij de ingang van de metro staat een hoertje. Een uitermate tengere vrouw. Stereotype: netnylons, hoge hakken, rokje nog niet halverwege haar dijen, beetje drentelend, draaiend met haar billen richting langsrijdende auto’s en hun anonieme geile bestuurders. Ze kijkt even op naar de ,twee architecten en de verslaggever. Geen klandizie, oordeelt ze.
Architect Arne van Herk wijst met wat brede armgebaren hoe dit punt van Rotterdam er in de nabije toekomst wat hem betreft uit moet zien. Een flatgebouw van ongeveer vier verdiepingen, deels met een parkeergarage eronder. De vorm van de flat lijkt uit de lucht gezien op een oor. De balkons aan de Coolhavenkant sluiten als schubben over elkaar. lets bijzonders. lets verrassends.
Arne van Herk (45) en zijn collega-ontwerper Jan Kooijman (31) vinden dat de wijk Middelland daar een extra accent moet krijgen. Ze spreken in heus architectenjargon van articuleren. Daarbij zien ze met hun geestesoog in de nabije jaren de voetgangers van de Heemraadssingel via die nieuwe, glooiende en golvende flatwand richting Coolhaven lopen, om daar weer via een bredegroenstrook (bij het metrostation en langs de G. J. de Jonghweg) naar Het Park te kunnen doorstoten. Joggers en hondenuitlaters opgelet, dit wordt uw route van de toekomst. Prostituees en loopse binken, u wordt verzocht elders uw gerief te zoeken.
Arne van Herk en zijn maat. Ze zijn niet bang voor dat extra accent. Aan de Nieuwe Binnenweg, de Claes de Vrieselaan, s-Gravendijkwal (Lux) zetten ze vier nieuwe woon/winkelgebouwen neer in contrasterende grijze en blauwe kleuren. Op het eerste gezicht lijken ze te vloeken met de negentig jaar oudere omgeving, maar na enige gewenning, zie je de meerwaarde van het gebaar. Ze fleuren door hun vorm en tint de hele omgeving op.

Duwtje in de rug

We lopen door Middelland. De verzakte en daarmee vergane glorie van Jugendstil. Ooit prachtige huizen die thans schots en scheef staan. Scheuren door de Art Nouveau-bouw. Dichtgemetselde delen met sierlijke motieven. IJzeren balkonnetjes die je ondanks de roest voor het nageslacht zou willen bewaren.
In het kader van de manifestatie Stadstimmeren (ter gelegenheid van het 650-jarig bestaan van Rotterda) moeten Van Herk en Kooijman de stadsvernieuwing een duwtje in de rug geven met in totaal zo’n 540 woningen in dat deel van de wijk Middelland.
Van Herk: „Het is hier ooit zo mooi geweest. Wij moeten ons terdege bewust zijn dat dit geen lullig buurtje is. We moeten de pretentie hebben om na 90 jaar minstens hetzelfde neer te zetten. Goede nieuwbouw, een” aantrekkelijke woonbuurt. Daarin moeten het Gemeentelijk Woningbedrijf en Volkshuisvesting meegaan. Niet zo frivool en barok als het was, maar wel opvallend.”
Het zijn wat de heren noemen ‘de lessen die Middelland ons leert’. Er was ooit een avond in de Akademie van Bouwkunst in Rotterdam. Arne van Herk lichtte zijn plannen toe. Voor het gehoor beleed hij met behulp van de diaprojector zijn liefde voor die wijk: „Die hoekoplossingen, zo doordacht. Een prachtige gebogen wand. Kijk, hier, de bouwhoogte even aangepast.” Iedereen hing aan zijn lippen. Hij kon niet meer ophouden. „Een fantastische plek waar Rotterdam voor moet knokken.”

Prostitutie

Wat op die avond een extra dimensie kreeg omdat de bouwers en projectontwikkelaars en de buurtbewoners lieten blijken dat Middelland Zuid alleen wordt aangepakt als de (heroïne)prostitutie definitief verdwijnt. Want weliswaar is de G. J. de Jonghweg de daadwerkelijke gedoogzone, wie daar woont, weet dat de hoeren inmiddels tot aan de Nieuwe Binnenweg lopen. En hun klandizie dus ook alsmaar uitwaaiert. De politie blijft passief. Zelfs de meest tolerante bewoners beginnen zich te ergeren. Nog afgezien van het feit dat de afgelopen jaren drie vermoorde publieke vrouwen in Middelland Zuid zijn gevonden. „Wie wat aan de wijk wil doen, moet prostitutie verwijderen,” eisen nu alle partijen.
De plannen die ze bij het architectenbureau maken (officieel Van Herk en De Kleijn) zijn ronduit spectaculair te noemen. Behalve het opvallende ‘oor van Middelland’, hebben ze voor de hoek ‘s-Gravendijkwal/Rochussenstraat een oplossing bedacht die het meest weg heeft van de achtersteven van een schip op het droge. Vreemde patrijspoorten sieren de wand op. Van Herk: „We geven de ‘s-Gravendijkwal een zetje mee in de richting van de Maastunnel. Maar we willen dat gebouw per se afsluiten voor het overdadig .geluid.”
De nieuwe woonhuizen aan de Rochussenstraat zien er uit als een tikkie te ver uitgetrokken harmonika, met schuine erkers, opdat iedereen ook over de straat kan uitkijken. Die erkers zijn van het achterliggende huis gescheiden door een (glazen) wand, opdat ook daar de overlast van het zware verkeer wordt beperkt. De ramen komen zo hoog te zitten dat je net over personenauto’s heen kijkt, maar ook de stoep in de gaten kunt houden. Vroeger heette dat: met mogelijkheid tot sociale controle.
Alles wat ze doen, wordt gewikt en gewogen. Voor de Claes de Vrieselaan komen ze behalve met een tweetal gebouwen ook met een nieuw wegprofiel. Jan Kooijman: „Als je alleen maar die auto’s, dat blik dat langs de stoep staat, weg kunt krijgen. En de stoep kunt verbreden.” Arne van Herk: „Geen lullig tippelpaadje. Zodat kinderen daar op die stoep kunnen lopen en zonder gevaar naar de rustiger zijstraat, waar bijvoorbeeld hun school staat, kunnen.”
Ze wijzen al wandelend op het trottoir in de Vliegerstraat, dat trapsgewijs is verhoogd. Drie stoepranden boven elkaar. Je zou al een terrein-auto moeten hebben om daar te kunnen parkeren. Kooijman: Fantastisch. Zo’n oplossing.” Van Herk: „Dat kan alleen maar in Rotterdam.” Motto voor alle plannen: niet terugdeinzen dit rigoreus aan te pakken. Het ambitieniveau van beide heren ligt behoorlijk hoog.
Het midden van de Claes de Vrieselaan blijft parkeerruimte, maar zonder vakken. Met als gevolg dat er ook op hoogtijdagen een feest kan worden gegeven, of een markt gehouden. Daar waar straten de laan kruisen kunnen wat de heren ontwerpers betreft „mogelijk beelden worden geplaatst, kunstwerken die zo’n eiland verbijzonderen.”
De uit de Claes de Vrieselaan verbannen auto’s krijgen parkeerruimte onder een nieuwe bebouwing met opengebroken bouwblokken tussen de Snellinckstraat en de Zwaerdecroonstraat. Nog eens 240 woningen, maar wel zo geplaatst dat er weer licht en zon in dit sombere deel van de wijk kan komen. Als de gezamenlijke partijen het tenminste eens kunnen worden over deze bebouwing. En voordat het dan gerealiseerd is, zullen er nog jaren verstrijken.
Wie het heeft over de vernieuwing van de stadsvernieuwing in stedebouwkundige en architectonische zin, kijke naar Van Herk & partners. Zo moet het gestalte worden gegeven, vanuit het bestaande, vanuit het aanwezige verleden, vanuit de maat van deze wijk. Vrede, gerechtigheid en behoud van de schepping, dus. En een directe doorsteek vanuit Middelland Zuid naar de Coolhaven.
„Ooit hebben de gemeentelijke diensten door dat verkeersplein daar te leggen en die autobaan over de Rochussenstraat te maken, het water van de wijk afgepakt. Wij willen het weer aan de wijk teruggeven.”

Het Vrije Volk, 25-1-1990